Η επιθετικότητα και η βία ως εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς διαχρονικά, αποτελούν πολύ συχνό και πολυσήμαντο κοινωνικό φαινόμενο.  Η επιθετικότητα και η αντιδραστική συμπεριφορά αποτελούν το 1/3 των προβλημάτων συμπεριφοράς που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ψυχολόγοι και οι παιδαγωγοί. Η επιθετικότητα αναφέρεται πάντα σε συμπεριφορές που έχουν ως στόχο να βλάψουν τον άλλο. Αν δεν υπάρχει αυτή η πρόθεση, όση ζημιά κι αν προκαλεί μια συμπεριφορά, δεν μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως επιθετική.

Συνηθίζουμε να λέμε επιθετικό ένα παιδί που συμπεριφέρεται συχνά ή και σταθερά στους γονείς ή/και τους δασκάλους του με αυθάδεια και πείσμα, δεν τους λαμβάνει υπόψη και ενδεχομένως κάνει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που του λένε, τσακώνεται με τα άλλα παιδία, τα χτυπά, δε συνεννοείται και δεν υποχωρεί. Χτυπάει ακόμη και μικρότερα του παιδιά, παίρνει τα παιχνίδια τους και τα καταστρέφει, κτλ. Συνήθως χαρακτηρίζουμε αυτά τα παιδιά ως «κακά», όμως αυτός ο χαρακτηρισμός είναι εξωτερικός και κατά κάποιο τρόπο αφελής, γιατί δεν είναι τυχαία αυτή η συμπεριφορά τους. Υπάρχουν αίτια που οδηγούν ένα παιδί σε τέτοιες πράξεις, και  αυτά μάλιστα είναι τόσο βαθία και έντονα, όσο η συμπεριφορά τους τείνει να παρουσιάζεται επικίνδυνη για τα άλλα παιδιά και γενικά για το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν.

Τα αίτια της επιθετικής συμπεριφοράς ενός παιδιού μπορεί να είνια βαθιά αλλά και πολλαπλά. Για παράδηγμα, ο τρόπος ανατροφής ενός επιθετικού παιδιού. Το πιθανότερο είναι να μην είχε α) την αγάπη και αφοσίωση που χραιάζεται ένα παιδί και μάλιστα από την πολύ μικρή ηλικία του, β) συχνά στην έλλειψη αυτή προστίθεται μια ασυγχώρητη αδιαφορία των γονέων απένταντι στο παιδί. Το μικρό παιδί δεν αντιλαμβάνεται εύκολα ούτε κατανοεί την έλλειψη χρόνου των γονέων ή οποιαδήποτε άλλη δικαιολογία του στερεί τη συντροφία τους, και γ) η κατάσταση χειροτερεύει όταν αργότερα προστεθούν άμετρες απαγορεύσεις και αυστηρές αντιλήψεις για την αναγκαιότητα της απόλυτης «πειθαρχίας και της «υπακοής». Έτσι το παιδί μεγαλώνει με στέρηση στην ικνανοποίση των αναγκών του. Σε ορισμένες περιπτώσεις και με την αναγκαστική παρατήρηση του από τον έπαινο ή την αναγνώριση από τους γονείς και το περιβάλλον του. Αυτό όμως κάποτε ξσπάει και το παιδί γίνεται επιθετικό.

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω ή και σε ορισμένες περιπτώσεις παράλληλα με αυτά, ο περιορισμός της φυσικής κινητικότητας και δραστηριότητας ενός παιδιού οδηγεί στην αναστολή της φυσιολογικής ανάπτυξης και εξέλιξης του. Το παιδί χάνει τον παιδικό αυθορμητισμό του μέσω των συνεχών προδιαγραφών, των εντολών και απαγορεύσεων. Εμποδίζεται να δοκιμάσει τις δυνάμεις του και να επιδιώξει κάποιους σκοπούς και γενικά να ασκηθεί. Οι γονείς συχνά έχουν το φόβο μην τυχόν συμβεί κάτι «κακό» στο παιδί και το περιορίζουν στο σπίτι, χωρίς να του δίνουν τη δυνατότητα να «ξεδίνει» σε ελεύθερους χώρους και τη φύση. Μια τέτοια περιοριστική αγωγή αναγκάζει το παιδί να αναστείλει όλες τις δυναμικές παρορμήσεις του και να τις συσσωρεύει, ωσότου ξεσπάσει σε επιθετική προς τα έξω συμπεριφορά του παιδιού.

Σε συνάρτηση με τα ππαραπάνω είναι φανερό ότι το παιδί χρειάζεται τουλάχιστο περισσότερη κατανόηση και συμπαράσταση. Δεν είναι όμως σπάνιες οι περιπτώσεις που οι γονείς ή οι δασκάλοι του παιδιού συμπεριφέρονται με αδιαφορία ή απόρριψη χαρακτηρίζοντάς το ώς «άτακτο», «ταραχοποιό», ή «αδιόρθωτο», επικυρώνοντας έτσι την προβληματική του συμπεριφορά. Πολύ περισσότερο αν το τιμωρούν υπερβολικά για μικροπαραπτώματα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ή και άλλες παρόμοιες είναι εύκολο τα παιδιά να βιώσουν συναισθήματα απογοήτευσης, άγχους και διαταραχής του συναισθήματος αυτοασφάλειας και αυτοεκτίμησης. Με τον τρόπο αυτό δυσκολεύεται ακόμη περισσότερο η προσαρμογή του παιδιού και στην προσπάθεια του να αμυνθεί αδηγείται σε έντονες επιθετικές συμπεριφορές.

Οι παραπάνω ειτίες δεν οδηγούν σε επιθετική συμπεριφορά, αν το παιδί δεν παρατηρησεί και δεν εκμάθει στο περιβάλλον του τη συμπεριφορά αυτή. Οποιαδήποτε επιθετική συμπεριφορά που παρατηρείται σε έναν ενήλικο έχει  τη βάση της στην παιδική του ηλικίια και σε αντίστοιχα βιώματα. Το παιδί δηλαδή μαθαίνει από κάποιο πρότυπο του να είναι επιθετικό. Άλλωστε «η βία παράγει βία», όχι μόνο ως βίωμα και αιτία στη διάσταση της αντεκδίκησης, αλλά και ως διαδικασία ή τρόπος συμπεριφοράς.

Αγνή Φωτίου

Ψυχολόγος/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος